วิธีตรวจสารเสพติดมีกี่วิธี ผลตรวจแม่นยำหรือไม่

ปัญหาการติดยาเสพติด

เป็นปัญหาใหญ่ที่ส่งผลกระทบในระดับโลก เพราะนอกจากจะเป็นปัญหาทางกฎหมายแล้ว การติดสารเสพติดส่งผลให้ผู้ป่วยติดยาเสพติดมีปัญหาสุขภาพอื่น ๆ ทั้งร่างกาย และจิตใจ รวมถึงมีปัญหาการเข้าสังคม

การบำบัดยาเสพติดจึงเป็นหนทางสำคัญในการพาผู้ป่วยให้สามารถกลับมาใช้ชีวิตในสังคมได้อย่างราบรื่น และเพื่อช่วยให้ผู้ป่วยฟื้นตัวได้ดีที่สุด การตรวจสารเสพติดจึงเป็นสิ่งสำคัญในการแก้พิษยาเสพติดให้ได้อย่างแม่นยำ

ในบทความนี้ ภูฟ้าเรสท์โฮมจะพาทุกคนไปรู้จักว่าวิธีตรวจสารเสพติดนั้นมีกี่วิธี มีลักษณะการทำงานอย่างไร รวมถึงผลลัพธ์ของแต่ละวิธีมีความแม่นยำ และน่าเชื่อถึงมากแค่ไหน

บทความที่เกี่ยวข้อง:

โรคสมองติดยา เสี่ยงสมองพิการถาวร

สถิติผู้ป่วยยาเสพติดในไทยล่าสุด 2566

การตรวจสารเสพติด คืออะไร

การตรวจสารเสพติด เป็นกระบวนการที่ใช้การวิเคราะห์ตัวอย่างทางชีวภาพอย่างละเอียดเพื่อตรวจหาสารเสพติดในร่างกาย โดยตัวอย่างทางชีวภาพ ได้แก่ ปัสสาวะ, เลือด, น้ำลาย, เส้นผม, และเหงื่อ ซึ่งแต่ละวิธีมีข้อดี และข้อจำกัดของตัวเอง โดยการเลือกวิธีตรวจสารเสพติดนั้นจะขึ้นอยู่กับสถานการณ์เฉพาะ และวัตถุประสงค์ของการตรวจ

ยกตัวอย่างกรณีที่มีการตรวจสารเสพติด เช่น การบำบัดผู้ป่วยยาเสพติด การตรวจสารเสพติดเป็นขั้นตอนสำคัญที่ทำให้แพทย์สามารถรู้ว่าผู้ป่วยมีการใช้ยาเสพติดอะไร หากมีการตรวจสารเสพติดของผู้ป่วยอย่างสม่ำเสมอจะสามารถบอกได้ว่าผู้ป่วยมีความเสี่ยงที่จะอาการกำเริบเมื่อไร ช่วยให้สามารถปรับแผนการรักษาได้อย่างเหมาะสม และป้องกันการกลับไปเสพซ้ำของผู้ป่วย

นอกจากการตรวจสารเสพติดจะถูกใช้เพื่อบำบัดผู้ป่วยยาเสพติดแล้ว ยังถูกใช้ในกระบวนการยุติธรรมเพื่อตรวจผู้ที่ต้องรับการตรวจสารเสพติดเป็นประจำภายใต้เงื่อนไขของการคุมประพฤติ และตัดสินว่ามีการละเมิดเงื่อนไขหรือไม่

วิธีการตรวจสารเสพติดมีอะไรบ้าง?


1. การตรวจสารเสพติดในปัสสาวะ

การตรวจปัสสาวะเป็นวิธีที่ใช้บ่อยที่สุด เนื่องจากสามารถเก็บตัวอย่างได้ง่าย, มีต้นทุนต่ำ, และยังสามารถตรวจจับยาเสพติดได้หลายชนิด เช่นและกัญชา, โคเคน, ฝิ่น, แอมเฟตามีน รวมถึงสารเสพติดที่มีการใช้มาเป็นระยะเวลานาน

จากข้อมูลของสำนักยาและวัตถุเสพติด กรมวิทยาศาสตร์ ได้ให้

ข้อมูลของวิธีการเก็บตัวอย่างดังนี้

ปัสสาวะปริมาณไม่ต่ำกว่า 30 มิลลิลิตร

ต้องจัดส่งห้องปฏิบัติการภายใน 48 ชั่วโมง ในสภาพแช่เย็น 4-8 องศาเซลเซียส

อยู่ในภาชนะปิด ป้องกันการปนเปื้อนของตัวอย่าง

จะตรวจพบหลังจากเสพในระยะ 1-3 วัน หากเกิน 7 วันจะไม่สามารถตรวจพบได้ (ขึ้นอยู่กับชนิดของยา และสภาพร่างกายของผู้เสพ)

หลายคนมักเข้าใจผิดว่าการตรวจปัสสาวะ จะสังเกตได้ทันทีเมื่อมีการปัสสาวะออกมาเป็นสีม่วง แต่ในความจริงแล้ว จะต้องนำปัสสาวะไปผสมกับสารเคมีที่ใช้ในการตรวจหายาเสพติด จากนั้นผลการตรวจปัสสาวะจะแสดงเป็นผลบวก และให้สีม่วง จึงเป็นที่มาที่พูดกันติดปากว่า “ฉี่ม่วง” นั่นเอง

อีกข้อดีของการตรวจปัสสาวะ คือ ระยะเวลาในการตรวจที่สั้นกว่าเมื่อเทียบกับวิธีอื่น ๆ แต่ข้อจำกัดคือ ผลการตรวจอาจได้รับผลกระทบจากการเจือจางจากน้ำแทน ส่งผลให้ความแม่นยำของผลลดลง แต่สามารถใช้การคัดกรองลดผลกระทบได้

เกร็ดความรู้เพิ่มเติม: การคัดกรองจะใช้เพื่อตรวจจับสารอื่น ๆ ที่มีโครงสร้างใกล้เคียงกับยาเสพติดออก เพื่อป้องกันการแสดงผลที่ผิดพลาด (ตรวจแล้วเป็นสีม่วง มีผลบวกเหมือนกัน) เช่น คลอร์เฟนิรามีน (Chlorpheniramine), ซูโดอีเฟดรีน (Pseudoephedrine), เฟนิลโปรปาโนลามีน (Phenylpropanolamine), เฟนฟลูรามีน (Fenfluramine), เฟนเทอร์มีน (Phentermine), และรวมไปถึงยาลดความอ้วน และยาที่ทำให้ไม่ง่วงด้วย

2. การตรวจสารเสพติดในเลือด

การตรวจเลือดถือเป็นวิธีการตรวจสารเสพติดที่แม่นยำมากกว่าการตรวจสารเสพติดในปัสสาวะ เนื่องจากเป็นการวิเคราะห์ผ่านตัวอย่างเลือด มักเป็นวิธีที่ใช้เพื่อตรวจหาการใช้สารเสพติดที่เพิ่งผ่านมาในระยะเวลาไม่นาน เนื่องจากตัวยาจะถูกดูดซึมสู่กระแสเลือดหลังจากการใช้ภายในไม่กี่ชั่วโมง ตัวอย่างสถานการณ์ที่ใช้การตรวจเลือด เช่น การตรวจในผู้ประสบอุบัติเหตุ ซึ่งคาดว่ามีสาเหตุมาจากการใช้สารเสพติด เป็นต้น

ซึ่งนี่คือข้อดีที่สำคัญของการตรวจสารเสพติดในเลือด ที่สามารถตรวจพบการใช้ยาเสพติดครั้งสุดท้ายในระยะเวลาสั้นกว่าวิธีการตรวจอื่น ๆ ยกตัวอย่างเช่น การตรวจปัสสาวะ ที่จะตรวจพบหลังการใช้ประมาณ 1-2 วัน ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับปริมาณการเสพยาและชนิดของยาด้วย

อย่างไรก็ตาม การตรวจสารเสพติดในเลือดมีราคาแพงกว่า และใช้เวลาในขั้นตอนการตรวจวิเคราะห์นานกว่า จึงนิยมใช้การตรวจปัสสาวะที่ให้ผลในเบื้องต้นได้เหมือนกันแทน

3. การตรวจสารเสพติดในน้ำลาย

การตรวจน้ำลายมีจุดเด่นที่ช่วยเรื่องการตรวจพบการใช้ยาที่เพิ่งใช้ในระยะเวลาสั้น ๆ (อาจห่างจากการใช้ครั้งล่าสุดนานถึง 48 ชั่วโมง) แต่มีความแม่นยำน้อยกว่าเมื่อเทียบกับวิธีอื่น ๆ เนื่องจากสารปนเปื้อน เช่น น้ำที่ดื่ม อาหารที่เพิ่งรับประทาน เป็นต้น

เช่นเดียวกันกับการตรวจยาเสพติดในเลือด การตรวจน้ำลายมักถูกใช้ในสถานการณ์ที่ต้องสงสัยว่าเพิ่งมีการใช้ยา วิธีนี้จึงสามารถใช้ในการตรวจสารเสพติดตามท้องถนน หรือ การสกรีนคนเข้าทำงาน เพราะไม่ต้องใช้อุปกรณ์มากเท่าการตรวจเลือด เก็บตัวอย่างได้เร็ว และให้ผลหลังจากการใช้ครั้งล่าสุดแม่นยำกว่าการตรวจในปัสสาวะ

วิธีการตรวจแบบน้ำลาย เป็นวิธีตรวจที่ค่อนข้างใหม่ โดยจะใช้ก้านสำลีถูเก็บตัวอย่างสารคัดหลั่งในช่องปาก หรือ เก็บน้ำลายลงในภาชนะสำหรับเก็บตัวอย่าง และส่งไปยังห้องปฏิบัติการ โดยทั่วไปจะตรวจพบการใช้แอลกอฮอล์, แอมเฟตามีน, โคเคน, สารจำพวกโอปิออยด์ (เช่น เฮโรอีน), เบนโซไดอะซิปีน, และกัญชา

4. การตรวจสารเสพติดในเส้นผม

การตรวจสารเสพติดในเส้นผมสามารถตรวจพบการใช้สารเสพติดเรื้อรัง โดยมีระยะเวลานานถึง 90 วันหลังจากการใช้ยาครั้งล่าสุด (การตรวจด้วยปัสสาวะและน้ำมีระยะแค่ไม่กี่วันเท่านั้น) และสามารถให้ข้อมูลเกี่ยวกับความถี่ ไปจนถึงรูปแบบการใช้ยา จึงเป็นวิธีที่ช่วยในการวิเคราะห์เพื่อบำบัดผู้ป่วยยาเสพติดได้แม่นยำ

วิธีตรวจนี้ทำได้โดยเก็บตัวอย่างผมจากด้านหลังศีรษะ ตัดให้ใกล้กับหนังศีรษะให้มากที่สุดเพื่อประเมินการใช้ยาครั้งล่าสุด แต่ในกรณีที่ผู้ป่วยศีรษะล้าน หรือโกนศีรษะ ก็สามารถใช้ขนส่วนอื่น ๆ ของร่างกาย เช่น ขนรักแร้ ขนขา ตัวอย่างยาเสพติดที่สามารถตรวจหาได้ เช่น โคเคน กัญชา ฝิ่น ยาบ้า และเฟนไซลิดีน (PCP)

ถึงแม้ว่าการตรวจสารเสพติดจะให้รายละเอียดเกี่ยวกับการใช้ยาของผู้ป่วยได้ดี แต่ก็มีราคาที่สูงกว่าการตรวจสารเสพติดในปัสสาวะ และอาจใช้ไม่ได้ผลหากผมถูกสารเคมี เช่น การใช้แชมพูดีท็อกซ์ผม, การทำทรีตเมนต์, การฟอกสีผม, หรือปัจจัยภายนอกอื่น ๆ

5. การตรวจสารเสพติดในเหงื่อ

การตรวจสารเสพติดจากเหงื่อเป็นอีกวิธีที่สามารถตรวจการใช้ยาเสพติดเรื้อรัง โดยสามารถตรวจพบการใช้ยาครั้งสุดท้ายที่มีระยะเวลาห่างกว่าปัสสาวะหรือเลือด โดยมีระยะเวลาอยู่ที่ประมาณ 7-14 วัน เนื่องจากยาถูกขับผ่านทางต่อมเหงื่อ นิยมใช้ในโปรแกรมฟื้นฟูสมรรถภาพ และ การบำบัดยาเสพติด ซึ่งจำเป็นต้องใช้ประวัติการใช้ยาประกอบการรักษา โดยจะเก็บเหงื่อจากผิวหนังผ่านการใช้แผ่นแปะ หรือ อุปกรณ์เก็บเหงื่อแบบพิเศษ

ทว่าด้วยข้อจำกัดเรื่อง อุณหภูมิ, การออกกำลังกาย (การผลิตเหงื่อ), ความเครียด ผลลัพธ์ที่ได้อาจมีความแตกต่างกันไปตามแต่ละบุคคล วิธีนี้จึงไม่ได้นิยมอย่างแพร่หลายนัก

โดยสรุปจากการตรวจสารเสพติด 5 วิธี คือ

 - นิยมใช้แพร่หลาย ตรวจง่าย แต่อาจไม่พบการใช้ยาครั้งล่าสุด ตัวอย่างปนเปื้อนง่าย

 - แม่นยำที่สุด สามารถตรวจพบได้หลังจากการใช้ยาไม่กี่ชั่วโมง แต่มีค่าใช้จ่ายสูง ใช้เวลาตรวจนานกว่า

 - ตรวจง่าย อุปกรณ์น้อย แต่ความแม่นยำต่ำ

 - ตรวจการใช้ยาแบบเรื้อรังได้นานที่สุด โกงได้ยาก แต่ค่าใช้จ่ายสูง และใช้ไม่ได้ผลกับการตรวจยาที่เพิ่งใช้

 - ตรวจการใช้ยาแบบเรื้อรังได้ มีค่าใช้จ่ายสูง แต่ผลลัพธ์อาจไม่แม่นยำนัก จากปัจจัยภายนอก

สารเสพติดสามารถอยู่ในร่างกายได้นานกี่วัน

 ได้ให้ข้อมูลเกี่ยวกับการประเมินระยะเวลาของสารเสพติดที่สามารถตรวจได้จากการตรวจแต่ละวิธีไว้ดังนี้

โดยเป็นการคาดการณ์ระยะเวลาเท่านั้น เนื่องจากผลการตรวจหาอาจแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายประการ เช่น การเผาผลาญ/เมตาบอลิซึมของแต่ละคน, ความถี่และปริมาณการใช้ยา, ความไวต่อกระบวนการตรวจยา

ผลการตรวจยาเสพติดสามารถโกงได้หรือไม่

สามารถโกงได้ กล่าวตามตรง คือ มีหลายวิธีที่ทำให้ผลการตรวจยาเสพติดออกมาไม่ตรงกับความจริง ทั้งในแบบที่ตั้งใจ และไม่ได้ตั้งใจ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในการตรวจปัสสาวะ

โดยผู้ป่วยอาจพยายามเจือจางตัวอย่างปัสสาวะด้วยน้ำ, การใช้ปัสสาวะสังเคราะห์, ใช้ยาล้างพิษยาเสพติดเพื่อปกปิดการมีอยู่ของยา, หรือแทนที่ตัวอย่างปัสสาวะด้วยปัสสาวะของบุคคลอื่น เช่นเดียวกันกับการเก็บตัวอย่างน้ำลาย


วิธีการตรวจที่สามารถโกงได้ยากที่สุด คือ การตรวจยาเสพติดโดยใช้ตัวอย่างเส้นผมที่เจ้าหน้าที่จะเก็บตัวอย่างจากศีรษะของผู้ป่วยโดยตรง แต่ก็สามารถเลี่ยงได้โดยการโกนเส้นขนทั้งร่างกาย, การใช้แชมพูดีท็อกซ์ผม, หรือการฟอกสีผมเช่นกัน

การปกปิดหรือปลอมแปลงผล มีผลทางกฎหมาย และทำให้แพทย์ช่วยเหลือผู้ป่วยในการบำบัดรักษาได้ไม่ตรงจุดกับพฤติกรรมการใช้ยาเสพติดจริงของผู้ป่วยได้

อย่างไรก็ตาม การโกงผลยาเสพติด อาจมีสาเหตุมาจากการกลัวการเข้ารับบำบัดยาเสพติดได้เช่นกัน ครอบครัวควรเป็นส่วนหนึ่งของการสร้างความเข้าใจ, ให้กำลังใจ, และพาผู้ป่วยกลับสู่สังคมอย่างแข็งแรง

5 สิ่งที่คนใกล้ตัวจะช่วยผู้ป่วยยาเสพติดได้

บำบัดยาเสพติดใช้เวลานาน ทรมาน จริงหรือ ?

เช็คว่าคนที่คุณรักเป็นผู้ป่วยยาเสพติดระดับใด

วิธีตรวจสารเสพติดที่นอกเหนือจากการตรวจสารเสพติดในปัสสาวะมีอะไรบ้าง การตรวจสารเสพติดสามารถตรวจได้อย่างไร แม่นยำแค่ไหน และสามารถโกงได้หรือไม่ บทความนี้มีคำตอบ การตรวจสารเสพติดสามารถตรวจได้

วิธีตรวจสารเสพติด มีแบบไหนบ้าง?